Indië-herdenking 2023

Deze tekst kan afwijken van de daadwerkelijke speech die locoburgemeester Jeroen Bruijns gaf. Hierbij geldt het gesproken woord.

Goedemiddag, ik vind het bijzonder en eervol om hier vanmiddag voor u als locoburgemeester te mogen spreken.

Het is vandaag 15 augustus. De datum waarop we het einde van de Tweede Wereldoorlog herdenken. Kort na de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki, capituleerde Japan. We herdenken vandaag allemaal hetzelfde. Maar hebben tegelijkertijd allemaal onze eigen invulling en inkleuring. Juist omdat het verhaal over de capitulatie van Japan zoveel verschillende kleuren kent. En net zovele gezichten. 

Met de capitulatie kwam er weliswaar officieel een einde aan de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden, maar dat betekende allerminst dat er vrede was. Sterker nog, in Nederlands-Indië waren vrede en vrijheid nog ver weg: er werd een hevige onafhankelijkheidsstrijd gevoerd die werd gekenmerkt door racistisch geweld, zuiveringen en ook het ingrijpen van de Nederlandse overheid. 

Miljoenen onderdanen van het Koninkrijk hebben zwaar geleden en het leven gelaten als gevolg van honger, dwangarbeid, geweld, vernedering en terreur. En voor allen die ondanks alles wél wisten te overleven, werkte de oorlog door. Tot op de dag van vandaag!

Daarom herdenken we nu iedereen die op welke manier dan ook, direct of indirect is getroffen door deze oorlog. En staan we stil bij het belang van deze herdenking. Want, lange tijd was het de norm alsof deze oorlog niet meetelde. De pijn die dat opleverde voor alle slachtoffers en hun naasten, kunnen we met deze herdenking niet wegnemen, maar hopelijk wel verzachten. Zodat we in ieder geval nooit vergeten! 

Vorig jaar sprak Burgemeester Depla hier al over het familieverhaal van Ro, een medewerker van de gemeente. Heel veel van onze collega's, stadsgenoten en aanwezigen hebben zo'n familieverhaal dat hen verbindt met Indië.

Ook in mijn familie ging het geregeld over Indië, omdat er familie heeft gewoond of omdat de opa's er gediend hebben. Die verhalen gaan van generatie op generatie over binnen families en vormen het beeld dat wij hebben op een deel van onze gemeenschappelijke geschiedenis. Maar ook werken de gebeurtenissen van toen nog steeds door in de volgende generaties. 

De tweede wereldoorlog in Indië was heftig, de Japanse bezetting was gruwelijk voor veel van onze landgenoten. Alsof er nog niet genoeg mensenlevens verwoest waren volgde daarop de Bersiap. Een geweldsuitbarsting naar iedereen die ervan verdacht werd Nederlands gezind te zijn of “anders” was, zoals bijvoorbeeld de Chinese burgerbevolking. Dit racistische geweld kende geen maat en zorgde voor een vlucht uit Indië en de komst van jonge Nederlandse stoottroepers om bescherming te bieden en orde te herstellen. 

Het bleek een gewelddadige basis voor de latere onafhankelijkheidsstrijd en de Nederlandse acties, een nieuwe periode waarin mensenlevens verloren gingen aan geweld en geweld voor levenslange trauma's bij overlevenden en nabestaanden zorgde. Leven met oorlog...

Eind vorig jaar bezocht ik tijdens mijn reis door Indonesië menig museum of historische locatie, maar één blijft er mij bij. Het was het ereveld Menteng Pulo te Jakarta. Velden vol witte zerken tegen de achtergrond van een tropische tuin en de enorme glazen wolkenkrabbers van de stad. 

De achternamen op de zerken herkenbaar in de oren als van hier of daar, de leeftijden vrijwel allemaal jonger dan dat ik vandaag de dag zelf ben.

Voor vele betrokkenen gaat de oorlog in Nederlands-Indië eigenlijk nooit voorbij en is het een hoofdstuk dat het leven voorgoed heeft veranderd. Niet voor iedereen even heftig of pijnlijk, maar wel degelijk aanwezig. Voor de eerste generatie, die niet makkelijk sprak, zijn de trauma’s het heftigst. Maar laten we de trauma’s voor de daaropvolgende generaties, die worstelen met hun identiteit, vooral niet onderschatten. 

Reden genoeg dus om jaarlijks onverminderd aandacht te blijven geven aan de Nederlands Indië-Herdenking. En de verhalen te blijven kennen en vertellen. Verhalen met een eigen spoor naar het verleden. Verhalen met een eigen gevoel. Via de verhalen, maken we verbinding met hen over wie het gaat. En kunnen we recht doen aan de bijzondere geschiedenis van de verschillende groepen in Nederlands-Indië.

Laat die verhalen ook de jongste generaties inspireren voor de toekomst. Want of het  nu hier of daar is, wij mensen willen vooruit. Door ons verleden te kennen en te herdenken staan we samen sterk voor het heden en voor de toekomst.

Ook de stichting Arjati zet zich in voor het optekenen en vertellen van de rijkdom aan verhalen. Verhalen waarin nadrukkelijk de verbinding wordt gezocht. Daarom een extra woord van dank aan de mensen van Arjati, voor het wederom mogelijk maken van deze herdenkingsbijeenkomst. Jullie vormen een belangrijk deel van de Indische cultuur en daarmee verrijken jullie de Bredase cultuur.

We voelen ons met alle getroffenen verbonden. Daarom dragen we ook vandaag weer de prachtige Melati, de Indische jasmijn. Een bloem die symbool staat voor respect, betrokkenheid en medeleven. Het symbool dat ons samenbrengt. 

Ook Breda brengt het samen. Daarom herdenken we niet alleen, maar houden we de verhalen levend en koesteren we tradities.

We leggen de nadruk op dat wat ons verbindt en laten onze verschillen ons verrijken. Dat zorgt voor begrip. En begrip op zijn beurt, kan bruggen bouwen. Tussen mensen, naar het verleden, heden en vooral naar de toekomst. 

En dat is hard nodig in onze huidige samenleving, waarin polarisatie de boventoon lijkt te voeren. Niet voor niets is het jaarthema van de herdenkingen: ‘Leven met oorlog’. Want, in jaren lijkt de oorlog dan misschien ver weg, in beleving is het nog heel dichtbij. En met de oorlog die momenteel -en helaas nog steeds! – woedt in  Oekraïne, geldt dat er letterlijk weer heel dichtbij gevochten wordt.

Het thema ‘Leven met oorlog’ maakt tegelijkertijd schrijnend duidelijk dat de belangrijkste elementen in het leven van iedereen, namelijk vrede en vrijheid, alles behalve vanzelfsprekend zijn.  Oorlog was voor ons al jarenlang vooral iets waar verhalen over worden verteld. Waar films over zijn en worden gemaakt. Altijd in de verleden tijd.

Garanties over leven zonder oorlog, kan niemand ons geven. En ook niemand kan beloven dat het hierna stopt. Deze wetenschap maakt het nog duidelijker dat in vrede en vrijheid kunnen leven, allerminst vanzelfsprekend is. En tegelijkertijd van onschatbare waarde is. Reden genoeg om er alles aan te doen om ervoor te zorgen dat de volgende generaties net als wij kunnen zeggen: wij zijn van na de oorlog. 

Maar vooralsnog leven we met oorlog. Met de oorlog als onze gezamenlijke vijand. Laat dat ervoor zorgen dat wij ons met elkaar verbonden voelen en blijven voelen.  Dat we vanuit die verbondenheid voor elkaar opkomen. Waarbij we die verbondenheid vanuit verscheidenheid zien. Eenheid in verscheidenheid. Zodat we onszelf kunnen zijn. Kunnen geloven wat we willen geloven. Kunnen liefhebben wie we willen liefhebben. En kunnen denken en zeggen wat we willen zeggen. Maar wel mét respect voor de ander.  

Vooral dat laatste is in onze huidige samenleving belangrijker dan ooit. Ik zei het al: we leven in een tijd waarin polarisatie hoogtij lijkt te vieren. De samenleving komt steeds meer onder druk te staan. De gulden middenweg lijkt steeds verder weg. Extremen staan lijnrecht tegenover elkaar en willen elkaar overtuigen van hun mening. Vaak door die mening nog harder te verkondigen. Of zelfs met geweld. Dat is nooit acceptabel. En lijkt helaas ook veel op de onverdraagzaamheid die we hebben gezien in aanloop naar, tijdens én na de Tweede Wereldoorlog. Daarom moeten we waakzaam blijven, elkaar aanspreken op ongewenst gedrag en ervoor zorgen dat wij nooit vergeten! 

Ik ben ervan overtuigd dat verbinding het antwoord is op polarisatie. Samen, vanuit verbinding, een vuist maken naar oorlog, conflict en respectloosheid. Opdat wij blijven leren van ons verleden, verbinden in het heden en een samenleving opbouwen voor de toekomst en volgende generaties.

Dank u wel.