Herdenking Ettensebaan, zondag 27 oktober
Deze tekst kan afwijken van de daadwerkelijke speech die burgemeester Paul Depla gaf. Hierbij geldt het gesproken woord.
Goedemiddag allemaal,
Welkom op deze bijzondere Bevrijdingsdag.
Precies 80 jaar geleden werd Breda bevrijd door de Eerste Poolse Pantser Divisie van Generaal Maczek. Aan hem en vele Poolse strijders hebben wij onze vrijheid te danken. Vrijheid die door de vaak jonge Poolse mensen die hier begraven zijn, met de hoogste prijs is betaald.
Nogmaals welkom en een speciaal welkom aan onze Poolse vrienden. We hebben er een mooie traditie van gemaakt om hier in gezamenlijkheid te herdenken en de verhalen te blijven vertellen.
Maczek Memorial vertelt het Bredase verhaal van de oktobermaand 1944, toen Breda werd bevrijd. Het is het verhaal van de Poolse 1e Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek, die Breda én andere delen van West-Brabant van de bezetter bevrijdde. Het is een verhaal dat we moeten blijven vertellen. En een verhaal waar we al 80 jaar dankbaar voor zijn en waar we ook altijd dankbaar voor zullen blijven.
Vertellen over de gruwelen van de oorlog is altijd al belangrijk geweest. Maar is in de huidige samenleving -waarin steeds vaker polarisatie de boventoon voert- urgenter dan ooit. Het eigen gelijk als absolute waarheid. Tegenspraak die van de ander al snel een tegenstander maakt die moet worden bestreden.
Haat en geweld in plaats van onderling begrip en respect voor elkaar. Het zorgt in alle opzichten voor verruwing. Waarin de extremen steeds meer ruimte opeisen. En haat, intimidatie en geweld het winnen van liefde, lotsverbondenheid en saamhorigheid.
Op kleine schaal, maar ook mondiaal. De oorlogen, brandhaarden en spanningen die momenteel nog steeds woeden in Oekraïne, de Gazastrook en de rest van de wereld, spreken wat dat betreft boekdelen. Het is triest te moeten constateren dat er weinig overblijft van wat we lange tijd vanzelfsprekend vonden: nooit meer oorlog.
“Nooit meer oorlog” was lang zo normaal dat de oproep wellicht wat gratuit, obligaat of zelfs sleets werd. Inmiddels weten we beter. Nooit meer oorlog is alles behalve vanzelfsprekend. We zien de spanningen toenemen. Vrede is niet langer een gegeven. Ook niet in Nederland.
Soms zien we de digitale aanvallen die aangeven dat andere landen uit zijn op instabiliteit en verdeeldheid. Ook hier in Nederland. En voor iedereen die denkt dat het wel meevalt, kijkt oostwaarts. Nog geen 2000 kilometer van Nederland woedt al ruim twee jaar een vreselijke oorlog. En de gruwelheden in het Midden-Oosten zorgen voor een klimaat waar een escalatie nooit ver weg is.
Juist omdat we weten dat we Nooit Meer Oorlog minder zelfverzekerd kunnen uitspreken, moeten de Poolse begraafplaatsen in Breda hun eigen verhaal blijven vertellen. Eerder vandaag was ik bij het Pools militair ereveld aan de Vogelenzang, waar het verhaal verteld wordt van de 80 Poolse jongemannen die hun leven hebben moeten geven voor onze vrijheid. Hier bij Maczek Memorial, wordt het grote verhaal verteld van de bevrijding van Breda. Hier hebben nog eens 161 Poolse soldaten hun laatste rustplaats gevonden.
Wij eren al deze jonge mannen, die allemaal in de bloei van hun leven waren. Zonder oorlog hadden zij aan het begin gestaan van een mooi, beloftevol leven. Dat werd hen niet gegeven. Hen postuum eren, het hele jaar door en vandaag in het bijzonder, doen we dan ook graag voor hen. Zij offerden hun toekomst op voor ons.
Ook de soldaten die de oorlog wel overleefden, betaalden een hoge prijs. Dat bewijst ook het verhaal van de heer Tadeusz Koziol. Hij was een Poolse soldaat en ook een van de bevrijders van Breda in 1944. Maar waar dit voor Breda het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende, begon voor hem de oorlog toen pas echt; namelijk de oorlog in zijn hoofd. Zijn dochter Doret Benner-Koziol heeft zijn (en dus ook haar eigen) levensverhaal aan papier toevertrouwd en ik heb het mogen lezen.
Doret herinnert zich dat haar vader nooit zoveel zei en snel driftig werd als hij haar bijvoorbeeld leerde fietsen. Doret had daardoor het gevoel dat haar vader geen interesse in haar had. Pas later leerde ze dat haar vader de controle wilde houden over alles wat om hem heen gebeurde. Dat had hij nodig omdat het hem houvast en veiligheid bood na de traumatische oorlogservaringen. Dit is slechts een van de vele schrijnende persoonlijke verhalen van de effecten van de oorlog op iemands leven. In dit geval helaas met een tragisch eind: een zelfdoding van de heer Koziol in 1997. En ook Doret ondervindt in het dagelijks leven nog steeds de gevolgen van de verstoorde relatie met haar vader.
Deze en alle andere soldaten onder leiding Generaal Maczek, zijn we dankbaar. Stuk voor stuk dappere jongens en mannen die voor een hoger doel vochten;
Ze wilden hun eigen vaderland bevrijden van dezelfde bezetter die ons in een ijzeren greep hield. Op weg naar hun Polen bevrijdden ze ons, Brabanders, Bredanaars.
Daarmee hebben al die soldaten meegeschreven aan ‘het verhaal van Breda’. En ook de naoorlogse generaties Polen hebben het Bredase verhaal mede vormgegeven en daarmee onze stad verrijkt. Zij voelen zich daarmee zowel Pools als Breda’s. Laten we vooral ook ruimte geven aan die dubbelde identiteit, zodat zij niet hoeven te kiezen. Want, in dit geval, betekent kiezen altijd verliezen. Aan de ene kant het verlies van lotsverbondenheid en aan de andere kant het verlies van verbinding.
Want, we kunnen alleen samen een vuist maken tegen oorlog, respectloosheid en conflict door onderlinge verbinding. Zodat we vanuit die verbinding voor elkaar opkomen. Ik ben ervan overtuigd dat we zo op onze beurt weer een vuist kunnen maken tegen polarisatie.
Dames en heren, ons verleden en heden bewijzen des te meer dat vrede en vrijheid niet vanzelfsprekendheden zijn. Maar, altijd de moeite waard om voor te blijven vechten. Opdat deze geschiedenis zich niet weer herhaalt. En daarom blijven we, zoals ik al eerder zei, de verhalen vertellen. Opdat wij niet vergeten. Zo gaan we binnenkort een Bredase straat een passende naam geven ter ere van de Bredase bevrijding op 29 oktober 1944.
Dát is de beste manier om te zorgen dat onze vrijheid behouden blijft. Vandaag vieren we die vrijheid hier, samen met de nabestaanden van onze bevrijders. Dat zorgt voor enorme dankbaarheid. Al 80 jaar lang!
Ik dank u voor uw aandacht.
Foto: Henk Voermans