Dodenherdenking Park Valkenberg 2025
Deze tekst kan afwijken van de daadwerkelijke speech die burgemeester Paul Depla gaf. Hierbij geldt het gesproken woord.
Goedenavond dames en heren,
Beste jongeren.
Geachte vertegenwoordigers van de Joodse, politieke en maatschappelijke organisaties die geleden hebben onder de gruwelheden van het nazi-regime.
Hartelijk welkom bij deze herdenking.
Een herdenking waarbij we stil staan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. En bij alle soldaten die nadien hun leven gaven in de strijd voor vrede en vrijheid. Vaak ver van huis.
In oktober stonden we stil bij de bevrijding van Breda. We vierden dat we 80 jaar geleden als stad werden bevrijd. Dat deden we op een uitbundige manier. Terecht. Want 80 jaar vrede en vrijheid. Het is alles behalve vanzelfsprekend.
In dat weekend was er een speciale plaats voor Eugeniusz Niedzielski. Deze laatste levende Poolse veteraan, inmiddels de 100 gepasseerd, vormde het stralende middelpunt in alle festiviteiten. De manier waarop hij door de supporters van NAC werd geëerd, bezorgde iedereen kippenvel. Zijn verhaal blijven we vertellen. Hij streed ver van zijn vaderland voor onze vrijheid. Velen van zijn kameraden betaalden hiervoor de hoogste prijs.
Na het drama van de Tweede Wereldoorlog wisten we één ding zeker. Nooit meer oorlog. We konden in Europa dit idee lang koesteren. Maar inmiddels weten we beter.
Dit jaar bezocht ik de Oekraïnse stad Lviv. De plaats waar generaal Maczek was geboren.
Met eigen ogen zag ik de verwoestende werking van een oorlog.
Zelfs in een stad ver van het front.
De vele duizenden verse graven met foto’s jonge mannen en vrouwen.
De vele gewonden in de vele ziekenhuizen.
De talloze schuilkelders.
De kraters van bomaanslagen.
Midden in een doodnormale straat.
Maar wat me het meeste raakte was de stilte.
De stilte, in een stad die voor de oorlog nog zo bruisend was.
Het stille verdriet om alle onschuldige slachtoffers.
De stille woede over de Russische agressie.
De stille angst dat bondgenoten hen in de steek laten.
En de stille zorg dat brutale macht en oorlogsgeweld het winnen van internationaal recht en menselijke beschaving.
Het bezoek maakte me duidelijk dat een oorlog misschien wel kan stoppen. Maar dat de gevolgen van een oorlog nog vele decennia hun sporen nalaten. Opstaan tegen oorlog en geweld. Het is zo belangrijk. Maar niet gemakkelijk.
Hopelijk durven we als Nederland steeds opnieuw op te staan tegen internationale agressors. En blijven we landen en mensen in verdrukking steunen. Het is niet altijd gemakkelijk. Het vergt moed. Maar zonder de moed van Niedzielski, hadden we ook nooit meer onze vrijheid kunnen proeven.
Twee Oekraïense soldaten leggen dadelijk een krans bij het monument. Een van hen was tien jaar piloot bij de luchtmacht, de ander raakte na drie jaar aan het front ernstig gewond.
Deze twee soldaten symboliseren onze gemeenschappelijke strijd voor vrede en vrijheid. Een strijd die we dachten gewonnen te hebben.
Zelfs na de start van de oorlog in Oekraïne. We hoopten dat de ongekende veerkracht van de Oekraïnse bevolking met de steun van het westen, de oorlog snel zou kunnen stoppen.
Inmiddels zijn we drie jaar verder. We weten beter. De oorlog dendert door. Daarnaast is de situatie op het wereldtoneel aanzienlijk verhard. Met de oorlog in het Midden-Oosten is er een tweede conflict dat de wereld in haar greep houdt.
Internationale verhoudingen veranderen daarbij snel. Met alle gevolgen van dien. Volgens defensieminister Brekelmans bevindt ons land zich inmiddels in het schemergebied tussen oorlog en vrede.
Deze oorlog wordt met andere middelen dan alleen de conventionele militaire instrumenten gevoerd. Zeker in de fase waarin we ons nu bevinden.
Cyber-Sabotage is zo’n nieuw wapen. Waarbij het ontregelen van onze samenleving door bijvoorbeeld het verstoren van vitale infrastructuur een belangrijk doel is.
Wij, Bredanaars, hebben weinig invloed op deze geopolitieke spanningen. Waar wij wel invloed op hebben, is de bescherming van onze democratie. Want die staat stevig onder druk. Zoals de Raad van State laatst stelde.
Als kind was ik altijd verbaasd hoe in de jaren 30 de zaadjes werden gezaaid voor de Tweede Wereldoorlog. Hoe konden de nazi’s op een legale manier aan de macht komen, de democratie uithollen en de rechtsstaat ruineren?
Dat was toch onbegrijpelijk. Niet te bevatten. Dat zou ons toch niet meer overkomen. Dus zeiden we in koor: “Dat nooit meer”.
En dachten we dat grondwetten, universele rechten van de mens, internationale verdragen en de internationale rechtsorde ons definitief zouden beschermen tegen dictaturen. En ongekende gruwelheden als de Holocaust zouden voorkomen.
Maar we zien vandaag de dag hoe broos al deze instituties zijn. Zeker als machthebbers ze per decreet of pennenstreek buiten werking stellen. Met als argument dat zij gekozen zijn. Zij de wil van het volk vertegenwoordigen. En hen niets in de weg mag worden gelegd.
We zien hoe snel vrijheid, democratie en de rechtsstaat kunnen eroderen. En deze nog kwetsbaarder worden, als uit angst of intimidatie, het verzet tegen de autocratische verleiding in de kiem wordt gesmoord.
Er wordt openlijk getornd aan onafhankelijke instituties zoals de rechtspraak, de wetenschap en de vrije pers. Terwijl het de waakhonden zijn van onze democratie. Maar ze worden vaak neergezet als vijanden van het volk. Alleen omdat ze machthebbers in de weg zitten.
Feiten, die door bv onafhankelijke journalistiek boven tafel komen, worden weggehoond. Via verspreiding van fake news – de eigentijdse variant van propaganda – wordt een voedingsbodem voor maatschappelijke verdeeldheid en polarisatie gekweekt.
Van het wij-zij denken wordt de vrije samenleving niet beter, maar profiteren vooral tegenstanders van een werkelijk democratische samenleving.
De tegenstanders die voorbij gaan aan het aloude democratische principe dat macht altijd gepaard hoort te gaan met tegenmacht. En de tegenstanders die vergeten dat de bescherming van politieke, maatschappelijke, seksuele en religieuze minderheden de essentie van een werkelijk democratisch ethos is.
Het afbreken van onze vrijheid, democratie en de rechtsstaat is veel makkelijker dan het herstel daarvan. Dat hebben we tachtig jaar geleden gezien.
Het vergt een ijzeren wil om onze vrijheid, democratie en rechtsstaat te behouden. Het vergt moed om pal te staan voor de vrijheden van andersdenkenden.
Alleen door samen lef te tonen kunnen we weerstand bieden tegen de aanslag op vrijheden. Niet voor onze vrijheid. Maar vooral voor de vrijheid van de ander. Opdat deze ook zal opkomen voor onze vrijheid.
De wereld staat bol van spanningen. Als burgemeester hoop ik dat we deze spanningen niet in onze stad importeren. Breda brengt het samen. Dat zeggen we vol overtuiging.
Laten we elkaar dus opzoeken, naar elkaar luisteren, onze verhalen, gewoonten, normen en waarden met elkaar delen.
Begrip, respect en empathie zijn de belangrijkste bouwstenen om ervoor te zorgen dat Breda een stad van ons allemaal blijft. Laten we ons daarvoor blijven inzetten. Voor ons zelf. Maar vooral ook voor de ander.
Zodat we kunnen zeggen dat we er alles aan hebben gedaan om ervoor te zorgen dat we kunnen blijven zeggen dat we van de generatie na de oorlog zijn.
Ik dank u voor uw aandacht.