Dodenherdenking Park Valkenberg 2023

Deze tekst kan afwijken van de daadwerkelijke speech die burgemeester Paul Depla gaf. Hierbij geldt het gesproken woord.

Goedenavond allemaal, 
 
Dank, meneer Hubert, voor uw woord van welkom. 
Zoals u al benadrukte, het is en blijft het belangrijk om te herdenken. 
Om stil te staan bij alle slachtoffers van de gruwelheden van oorlogen. 
Waar dan ook ter wereld.  
En Enzo van Dijk, bedankt dat jij jouw prachtige gedicht zo meteen met ons wil én gaat delen. Het laat maar weer eens zien dat herdenken niet gebonden is aan generaties of aan leeftijden.  
 
Beste dames en heren. 
Fijn dat u er allemaal bent. 
Hier op deze bijzondere plek bij het monument dat ons herinnert aan de tijd dat de Bredase bevolking massaal op de vlucht sloeg. Uit angst. In de hoop het oorlogsgeweld te ontlopen. 
 
Op deze plaats wil ik namens het gehele gemeentebestuur de Oekraïense bewoners van de Koepel extra welkom heten. Het is fijn dat u hierbij aanwezig bent. U illustreert de actualiteit van het thema van de herdenking van dit jaar. ‘Leven met Oorlog’. Daarnaast laten u en uw landgenoten pijnlijk zien dat vrede en vrijheid, alles behalve vanzelfsprekend zijn. Zelfs niet in Europa. 
   
To our guests from Ukraine; I would like to give you a special welcome. My speech is in Dutch, but please know that we are pleased to have you here. We hope that this terrible war in your country will come to an end very soon. And in the meantime, we try to do our best to give you a safe shelter in our city. Please do feel at home in Breda. If you allow me, I will continue in Dutch.  
 
Op 4 mei herdenken we al bijna 80 jaar de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. In jaren een oorlog die ver weg is. Maar in onze herinnering, door de vele verhalen voelt die oorlog nog steeds heel dichtbij.  
Nooit meer oorlog, was de oproep na 1945. Een actuele oproep. Die zoveel kracht heeft doordat de schaduw van de Tweede Wereldoorlog nu nog steeds voelbaar is. 
Voor de oorlog die nu in Oekraïne woedt, geldt dat het in kilometers misschien ver weg lijkt. Maar ook die voelt heel dichtbij. Het gebeurt namelijk allemaal wél in Europa. Ons Europa.  
 
Leven met oorlog. Voor mijn generatie betekende het vooral leven met de oorlog door alle verhalen die over de Tweede Wereldoorlog werden verteld. Verteld door onze ouders en grootouders. Die uit eigen ervaring konden vertelden over de verschrikkingen van de oorlog. Over hun ooms en tantes die de oorlog niet hadden overleefd. Over hun tijd in Duitsland toen ze als jonge mannen verplicht moesten werken in de Duitse industrie. Over de periode dat ze ondergedoken waren bij de boeren om de willekeur en het geweld van de Duitsers te ontlopen. 
Verhalen die we levend willen houden. Zodat ook de generaties na ons beseffen wat het betekent om te moeten leven met oorlog. In de veronderstelling dat die verhalen ervoor zorgen dat ze ons en de volgende generaties blijven inspireren om te strijden voor vrede en vrijheid. Omdat we door de verhalen leerden hoe hoog de prijs is om die vrede en vrijheid weer te moeten bevechten.  

Die prijs is ook zichtbaar op de Poolse erevelden. Op de Vogelenzanglaan in het Ginneken. En op de Ettensebaan. Daar liggen vele Poolse strijders. Van vaak amper 20 jaar. Die hun leven gaven voor onze vrijheid. Als soldaten van de Eerste Poolse pantserdivisie onder leiding van Generaal Maczek. De generaal die geboren en getogen was in Lviv, wat toen Pools grondgebied was. Hij en zijn soldaten konden niet meer terugkeren naar hun geboortegrond. Laten we hopen dat dit wel mogelijk wordt voor de mensen die op dit moment op de vlucht zijn uit Lviv en de andere plaatsen in Oekraïne. En laten we – al was het alleen maar uit respect voor generaal Maczek en zijn soldaten – hen nu gastvrij opvangen en na de oorlog via de stedenband met Lviv ons steentje bijdragen aan de wederopbouw van dit door oorlog verwoeste land.  
 
Leven met Oorlog. Het is niet langer iets van alleen verhalen uit het verleden. We beseffen dat we leven in een tijd van oorlog. En daarmee in een tijd van onzekerheid. Want niemand weet hoe lang de oorlog gaat duren. Niemand weet welke wendingen de oorlog nog zal nemen. En niemand weet hoeveel slachtoffers deze oorlog nog zal opeisen. 
 
Een oorlog waarvan we allemaal hopen dat die snel zal stoppen. 
Een oorlog waarvan we allemaal hopen dat agressie niet zal worden beloond. 
Een oorlog waarvan we allemaal hopen dat deze zal eindigen met herstel van vrijheid en democratie. 
  
In de huidige tijd leren we wat het betekent om te moeten leven met oorlog. Het is duidelijk geworden dat niemand garanties over leven zonder oorlog kan geven. Het laat zien hoe kwetsbaar geluk, welvaart en vrede zijn. 
De oorlog laat ons zien dat steden en bloeiende samenlevingen snel finaal verwoest kunnen worden. Door oorlog en geweld.  
 
Leven met oorlog. Het is helaas vaak een harde realiteit. Maar niet een realiteit waar we ons zo maar bij hoeven neer te leggen. Wat dat betreft laat de oorlog in Oekraïne zien dat veerkracht en onderlinge verbondenheid uiteindelijk zullen winnen van agressie en onderdrukking.  
 
Laten we ook als Nederland leren van het belang van verbondenheid en veerkracht. Te vaak lijken we in Nederland tegenover elkaar te staan. Lijken we vooral de verschillen te zien. Lijken we steeds minder oog te hebben voor wat ons bindt. Lijken we ook steeds minder respect voor de gevoelens en opvattingen van de ander te hebben.  
Waardoor zelfs 4 en 5 mei een toneel van dispuut kan worden. En niet het voorbeeld van nationale eensgezindheid en onderlinge verbondenheid kan zijn. 
 
Natuurlijk. We zijn verschillend. We denken verschillend. We handelen verschillend. Dat vinden we voor onszelf een groot recht. En terecht. Maar hou dat recht ook overeind voor de ander. Zelfs, nee juist als die totaal anders is, denkt en doet dan jezelf. Eenheid in verscheidenheid.  
Dat is altijd de kracht geweest van Nederland.  
Laat die kracht niet verloren gaan door het opblazen van tegenstellingen. Want een dergelijke polarisatie verdeelt een samenleving in kampen die niet meer met elkaar praten. Niet meer met elkaar zoeken naar gezamenlijke oplossingen. Maar die elkaar louter en alleen nog zien als tegenstanders. Tegenstanders die moeten worden bestreden. 
 
Waarom? En wat schiet de samenleving er uiteindelijk mee op? Dat waren ook de vragen die in een tv-uitzending werden gesteld aan twee inwoners van Noord-Ierland. David. Een protestant. Brandon. Een katholiek.  
Jarenlang stonden ze lijnrecht tegenover elkaar. Wonend in respectievelijk de katholieke oostkant, en de protestante westkant van Belfast, Overtuigd van het eigen gelijk. Heilig overtuigd. En niet bereid om de brug te slaan. Om te luisteren naar elkaar. En de verbinding te zoeken.  
Dat gebeurde pas na het Goede Vrijdag-akkoord. Het akkoord dat dit jaar precies 25 jaar geleden werd getekend. En een einde maakte aan een oorlog, die in mijn jeugd als vrijwel onvermijdelijk werd beschouwd. Natuurlijk was er aarzeling. Maar uiteindelijk is de brug in Belfast letterlijk en figuurlijk geslagen. En Brandon en David zijn er van overtuigd dat die verbondenheid Noord-Ierland uiteindelijk hoop op een blijvende toekomst van vrede heeft gegeven. 
 
Leven met oorlog. Oekraïne laat de harde realiteit zien. Maar we blijven werken aan en hopen op een leven in vrede en vrijheid. Het is de hoop die gevoed wordt door ervaringen als in Noord-Ierland. Oorlog is nooit ver weg. Maar laat de hoop op vrede ons altijd blijven inspireren.  
 
Net zoals de gruwelijke verhalen uit het verleden ons moeten blijven inspireren om vandaag de dag te handelen. Zoals het verhaal van de Vlucht. Besef dat onze Bredase bewoners toen op de vlucht gingen. Huis en haard verlieten in de hoop oorlog en geweld te ontlopen.  
 
Of we nemen de verhalen die worden verteld door de Stolpersteine. Vorig jaar zijn de eerste stenen gelegd aan de Julianalaan en in de Belcrum. Uiteindelijk komen er meer dan 100 Stolpersteine op zo’n 50 verschillende plekken. Voor de huizen waar onze Joodse Bredenaars leefden voordat ze werden opgepakt om uiteindelijk vermoord te worden in de vernietigingskampen. Ze staan symbool voor het blijven herinneren aan wat er is gebeurd in de Tweede Wereldoorlog. En om de onvoorstelbare verhalen van de vermoorde mensen te blijven vertellen. Om de onmenselijke Holocaust nooit te vergeten.  
 
Bij herdenken hoort ook vieren. En dat doen we morgen. Om 14.00 uur start het Bredase Bevrijdingsfestival aan de Haven. Om met elkaar onze vrijheid van na de Tweede Wereldoorlog te vieren. In de hoop dat eenzelfde vrijheid er binnenkort weer is voor de Oekraïense vluchtelingen en voor alle anderen voor wie vrede hun allerbelangrijkste wens is.  
 
Graag geef ik het woord aan Enzo van Dijk om het door hem zelfgeschreven gedicht “Vroeger, Nu, Later” voor te dragen. 
 
Dank u wel.

Foto: Henk Voermans